Opruimen is, zeker sinds de bestsellers van Marie Kondo, een nationale sport geworden. Maar soms is ontspullen geen positieve keuze, maar een heftig proces. Bij mijn schoonmoeder bijvoorbeeld, die onverwacht naar een verpleeghuis moest en de inboedel van een flat moest minimaliseren tot vijf verhuisdozen.
Mensen zijn van nature hamsteraars. Je begint rond je twintigste met een bed en vier borden; op je vijftigste heb je veertig borden en eindeloos veel meer spullen dan je nodig hebt. Met wat een mens zoal verzamelt werden we afgelopen weken geconfronteerd toen we het huis van mijn schoonmoeder leegruimden. Ze had voor haar eenpersoons huishouden een stuk of vijftig handdoeken, een twaalfdelig servies en een stuk of dertig kussens en kussentjes. We vonden ook een lifehammer (ze heeft geen auto) en afdekhoezen voor een beeldscherm en een toetsenbord (ze heeft geen computer).
Voordat je verkeerde conclusies trekt, moet ik vertellen dat mijn schoonmoeder een propere huisvrouw was, altijd zuinig leefde en met haar 93 jaar nog bijzonder helder van geest is. Ze is van een generatie die nog weet wat schaarste is. Dan bewaar je spullen voor ‘je weet maar nooit’. Dan neem je dankbaar aan wat je cadeau krijgt, ook de gratis lifehammer bij je verzekering. Dan doe je gewoon geen spullen weg die niet stuk zijn. Alles waar een gat in zit, repareer je – daarvan getuigden de doosjes met knielappen, knopen en stopgaren die we tussen het linnengoed vonden. Natuurlijk las mijn schoonmoeder Genoeg.
Mijn schoonmoeder ging na haar negentigste steeds slechter lopen en slechter zien. Ze zag de bui al hangen en begon jaren geleden al voorzichtigaan afscheid te nemen van haar spullen. Ze maakte dozen en mapjes met foto’s en knipsels, ze dacht na over bij wie haar bestekcassette en haar Mariabeeldjes in de beste handen zouden zijn. Zo’n proces moet vreselijk confronterend zijn, want veel van wat voor jezelf van waarde is, blijkt voor anderen maar bar weinig te betekenen. De kleinkinderen staan niet in de rij voor een rozenkrans of de kolossale eiken salontafel die opa ooit zelf maakte. ‘Het gaat naar Emmaus, moeder. Met het geld dat het opbrengt, doen ze goede dingen voor dak- en thuislozen.’ Dat is een troost.
Maar moeilijker dan het verliezen van spullen, was het verliezen van de regie. Mijn schoonmoeder was namelijk nog lang niet klaar met het zelf ordenen en opruimen van haar bezittingen toen ze in januari een ongelukkige val maakte en in de noodopvang van een tehuis terecht kwam. Ze zou niet meer voldoende herstellen om naar huis te kunnen en kreeg eind maart een definitief plekje in een verpleeghuis. Een ruime kamer, maar uiteraard lang niet zo groot als haar flat. Er moest dus stevig opgeruimd worden. Als je zelf fysiek beperkt bent en je hoofd nog te vol zit van alle veranderingen, dan kun je niet anders dan alles uit handen geven. Zelf had ze over elk papiertje en elk schoteltje een dag willen nadenken, maar nu beslisten haar kinderen in enkele dagen over duizend papiertjes en duizend objecten. Zo voorzichtig mogelijk, maar nooit zo voorzichtig als ze het zelf zou doen. Gisteren waren we klaar.
We hadden er erg tegenop gezien. Hoe boos zou ze worden als het niet ging zo ze wilde? Hoe verdrietig zou ze zijn om het verlies van wat ze altijd om zich heen had? Wat viel het mee! Nee, ze hoefde haar flat niet meer te zien. Ja, ze vond het geweldig wat we deden. Ze zit nu in een frisse, lichte kamer met een minimum aan spulletjes. Maar de dingen die er staan, zijn haar meest dierbare spullen. Marie Kondo zou er tevreden over zijn. De basisgedachte van haar opruimmethode is niet dat je weggooit wat je niet nodig hebt, maar dat je houdt waar je gelukkig van wordt: ‘Does it spark joy?’ Bij mijn schoonmoeder ‘sprankelt’ nu alles. Alleen haar allermooiste kleren hield ze (geselecteerd door haar allerliefste vriendin), haar allermooiste planten, allermooiste schilderijtjes, allermooiste boeken en allermooiste muziek. Omdat het zoveel minder is, kan ze voor het eerst in jaren alles overzien en dat geeft rust. Er zijn nog een paar dozen die ze zelf moet uitzoeken, met voornamelijk foto’s, knipsels en brieven. De afgelopen weken zagen we al dat ze met de dag makkelijker knopen kon doorhakken en kon loslaten. Het gaat haar lukken.
