Sustainable Finance Lab

 Op maandag 3 oktober was de eerste bijeenkomst van het SFL. Want wil je nadenken over de toekomst van het financiële systeem op de langere termijn, dan moet je daar al in het heetst van de crisis mee beginnen, vindt Wijffels, oud-topman van de Rabobank, de SER en de Wereldbank.

Blijft het systeem zoals het nu is, dan bestaat volgens hem de kans dat het bankwezen nóg een keer voor duizenden miljarden een beroep doet op de belastingbetaler.

Dat vinden ook de mede-initiatiefnemers van het SFL: gerenommeerde wetenschappers Harald Benink, Arnoud Boot, Ewald Engelen, Arjo Klamer, Hans Schenk, Klaas van Egmond, Irene van Staveren en Esther-Mirjam Sent en Triodos Bank-directeur Peter Blom.

Voorrecht

Wijffels wees tijdens de eerste bijeenkomst van het SFL op 3 oktober nog maar eens op de maatschappelijke verantwoordelijkheid van financiële instanties. ‘Geld is niets anders dan schuld’, zei hij. ‘In het huidige monetair bestel kan een bank uit het niets geld creëren en dat uitlenen tegen rente. Dat is een heel bijzonder maatschappelijk voorrecht. Dat vermogen moet voor belangrijke maatschappelijke dingen ingezet worden.’

Het bankwezen zou zich volgens hem in het verlengde daarvan veel meer met de reële economie moeten bezighouden, in plaats van met speculatie op korte termijn geldwinsten te boeken. Door die focus op kortetermijnwinsten zijn de laatste tien, vijftien jaar financiële producten ontstaan – de zogenoemde derivaten – die niets anders zijn dan een ingewikkelde keten waarin niemand meer kan zien wie voor welk risico verantwoordelijk is.

Het ideale financiële systeem van de toekomst moet robuust zijn en daarbij worden ingezet om duurzame ontwikkelingen te bevorderen. Wijffels: ‘Alleen al voor de transitie naar duurzame energie is 100 miljard euro nodig. Een nieuw financieel systeem zou aan dát soort ontwikkelingen dienstbaar moeten zijn.’

Ook zou serieus nagedacht moeten worden over crowdfunding, een financieringsmethode waarbij een groep mensen gezamenlijk een groot bedrag bij elkaar brengt voor een bijzonder initiatief.

Politiek

Het SFL zegt niet de wijsheid in pacht te hebben; het gaat de initiatiefnemers in de eerste plaats om een diepgaand debat. Daar staan zij niet alleen in: voor de eerste discussiebijeenkomst was zoveel interesse dat de aula van de Universiteit van Utrecht vier keer gevuld kon worden.

Opvallende afwezigen: politici. De politiek en het bankwezen hebben tot nu toe nog te weinig gedaan om het financieel systeem te hervormen, vindt Wijffels: ‘Er zijn wat kleine dingen veranderd, zoals de eis om meer eigen vermogen in kas te houden (Basel 3), de bankcode is geformuleerd, er zijn regels over bonussen. Maar het is alles bij elkaar absoluut niet genoeg. Wil het financiële systeem op de lange termijn echt dienstbaar worden aan wat de samenleving nodig heeft, dan zijn er veel fundamentelere veranderingen nodig. Ik vind dat de Nederlandse overheid daar veel te weinig aandacht voor heeft.’

Gespreksleider Hans Schenk: ‘Bankiers zie ik wel veel, het kan zijn dat ze iets in onze ideeën zien, maar wellicht zijn ze er ook voor damage control.’

Consumentenbank

Wijffels zette in elk geval alvast een aantal cruciale kwesties op de agenda. Zo acht hij het verstandig om zakenbanken te scheiden van consumentenbanken. Het bankwezen is een onderdeel van het financiële systeem dat ook voor burgers noodzakelijk is. Zij krijgen op hun bankrekening hun loon en sparen en betalen via de bank. Die infrastructuur mag niet op het spel gezet worden door banken die door riskante zakelijke activiteiten failliet kunnen gaan, aldus Wijffels.

Waar volgens hem ook over nagedacht moet worden, is de vraag wat er moet gebeuren nadat ABN Amro zijn schulden aan de staat heeft afbetaald. ‘De bank naar de beurs brengen? Er een staatsbank van maken? Of is het zinvoller om investeerders te vinden, zoals de Nederlandse pensioenfondsen, die nu massaal hun geld naar het buitenland exporteren omdat men daar hogere rendementen verwacht?’

De premies van Nederlandse werknemers gaan nu naar het buitenland. Ondertussen moeten Nederlandse banken weer tegen hogere kosten geld ophalen op de internationale kapitaalmarkten.

Damage control

Arnoud Boot, hoogleraar Financiële Markten, hekelde de garantstelling voor spaarders van de overheid: ‘Bij de DSB hebben we gezien dat als een bank in gevaar is, consumenten hun geld snel weghalen. De eerste 100.000 euro spaargeld is dan wel gegarandeerd door de overheid, maar er kan een aantal weken overheen gaan, voordat mensen weer over hun geld kunnen beschikken.

Je zou als overheid moeten garanderen dat daar geen dag meer tussen zit. Dat zou het risico van een bankrun flink verkleinen. Onbegrijpelijk dat dit nog niet is geregeld.’

De eerste discussiebijeenkomst is terug te zien op Lecture Net. Op de website van het Sustainable Finance Lab kunnen belangstellende zich aanmelden voor de aankomende bijeenkomsten.

Tekst: Joep Auwerda